Dünya ilginç bir yer. Bazı hayvanlar yalnızca ufak bir bölgede zar zor hayatta kalabiliyorken bazıları kar, yağmur, çamur demeden dünyanın hemen hemen her noktasında hayatta kalacak şekilde evrimleşebiliyor. İşte tilki, bu canlıların başında geliyor. Nerede yaşıyor olursanız olun şöyle bir etrafınıza bakınca mutlaka o bölgeye uygun türde bir tilki ile karşılaşabilirsiniz.
Tabii tilkiye aslında sağda solda görerek değil, masallarda duyarak alıştık. Hayvanların başrolde olduğu fabl masallarda mutlaka kurnaz bir tilki karakter vardır. Bu masallar tam olarak kurgu değil çünkü tilki gerçekten de canlılar alemindeki en kurnaz hayvanlardan bir tanesidir. Tilki hakkındaki ilginç özellikleri duyunca kurnazlığının aslında onun yalnızca ufak bir becerisi olduğunu daha iyi anlayacaksınız.
Tilkiler hakkında bazılarını ilk kez duyacağınız sıra dışı bilgiler:
- Aslında köpeklerin akrabası olan tilkilerin pek çok farklı türü var.
- Tilki ıssız gecelerin yalnız avcısıdır.
- Tilkiler avlanırken dünyanın manyetik alanından faydalanırlar.
- İnsanlar ile tilkiler arasındaki ilişki düşündüğümüzden daha eski.
- Ada tilkileri benzersiz bir evrimsel süreç geçirdiler.
- Tilki kuduzunu önlemek için gökten yemek yağdırdılar.
- Kutup tilkileri akıl almaz soğuklara dayanabilirler.
- Tilkiler hızlı, hem de çok hızlılar.
- Düşündüğümüzden çok daha kurnaz olabilirler.
Aslında köpeklerin akrabası olan tilkilerin pek çok farklı türü var:
Canidae familyasından olan tilkiler çakallar, kurtlar ve köpeklerle akraba canlılardır. Zaten şöyle dikkatli bakarsanız ortak yanlarını görmek mümkün. Tabii her tilkide bu özellikleri göremeyebilirsiniz çünkü bugüne kadar tespit edilmiş tam 37 farklı türü var. Fakat uzmanlara göre bunların hepsi tilki değil, bazıları çakallarla ya da vahşi köpeklerle karıştırılıyor. Yine de gerçek tilki türü olarak bahsedebileceğimiz 12 türün olduğu kesin. Bunlar arasında en yaygın olan da Amerika kıtasında yaşayan kızıl tilkidir.
Tilki ıssız gecelerin yalnız avcısıdır:
Tilkilerin gözleri, türlere göre değişiklik gösterse de gece avlanmaya duyarlı olarak evrimleşmiştir. Gözlerinde bulunan katman, az bile olsa ışığı ikiye katlayacak şekilde yansıtır. Tilki bir sürü hayvanı olmadığı için gece ya da gündüz yalnız avlanmayı tercih eder. Yalnızca av sırasında değil, hayatında da yalnızdır. Çiftleşme sonrası erkek kısa bir süre sonra yalnız hayatına dönerken anne ve yavruları bir süre küçük bir sürü olarak yaşarlar ama yavrular büyüyünce bu sürü de dağılır.
Tilkiler avlanırken dünyanın manyetik alanından faydalanırlar:
Aslında kuşlarda, köpekbalıklarında ve kaplumbağalarda bile bir tür manyetik duyu vardır ancak bunu kullanarak avlanan tek canlının tilkiler olduğu düşünülüyor. Avını takip eden tilki, onun kuzey yönüne doğru hareketini algılıyor. Bu algı, ses ve görüntü aynı hizaya geldiğinde ise tıpkı güdümlü bir füze gibi nokta atışı saldırılar yapıyor. Avın çalıların arasında ya da karın altında olması bile tilki için fark etmiyor.
İnsanlar ile tilkiler arasındaki ilişki düşündüğümüzden daha eski:
Özellikle ABD gibi bazı ülkelerde insanların evcil tilkiler besledikleri biliniyor. Bir tilki asla tam olarak evcilleşmez ama yine de insanlarla yaşamaya alışabilir. Bu durum yeni değil, 2011 yılında Ürdün’de yapılan kazılar sırasında bir adam ve bir tilki yan yan gömülü halde bulundu. Kalıntılar yaklaşık 16500 yıllıktı yani insanların köpekleri evcilleştirmeden 4 bin yıl öncesi. Süreci tamamlayıp bugüne kadar getirememiş olsak da tilkiler ilk evcilleştirdiğimiz canlılardan biri diyebiliriz.
Konu hakkında 1959 yılında Dmitry Belyaev isimli genetikçi tarafından bir deney yapıldı. İnsanlara karşı en az saldırganlık gösteren tür olan gümüş tilkileri aldı ve evcilleştirmeye başladı. 10 nesil sonra tilkiler insanların ellerini yalamaya, kuyruk sallamaya ve havlamaya başladılar. Dahası kürklerinde beyaz noktalar çıktı ve kulakları sarkıklaştı. Yani evcilleştirilen tilkiler birkaç nesil içinde bildiğin köpeğe dönüştüler.
Ada tilkileri benzersiz bir evrimsel süreç geçirdiler:
Amerika Birleşik Devletleri’nin Güney Kaliforniya kıyılarında bulunan Manş Adalarına özgü ada tilkisi olarak anılan bir tilki türü var. O tilkiler oraya nasıl gitti elimizde hiçbir bilgi yok ama tahminlere göre kökleri günümüzden 13 bin yıl önce adaya insanlar tarafından götürülen gri tilkilere dayanıyor. Eşeysel olarak üreyen bir türde en az genetik çeşitlilik rekoru kıran ada tilkileri, genetik çeşitlilik eksikliği yaşamalarına rağmen ne bir hastalığa ne de bir şekil bozukluğuna sahipler. Üstelik nesillerinin tükenme tehlikesi bile yok, tabii insanlar tarafından avlanmazlarsa.
Tilki kuduzunu önlemek için gökten yemek yağdırdılar:
1960’lı yıllarda İsviçre’de tilkiler arasında büyük bir kuduz salgını baş gösterdi. İnsanlara ve evcil hayvanlara da saldırdıkları için büyük bir sorun haline gelen tilki kuduzunu ortadan kaldırmak için hükümet özel bir plan geliştirdi. Kuduz aşısı barındırdan tavuk kafaları tohum saçarcasına İsviçre kırsalına dağıtıldı. Resmi rakamlara göre 1979 – 1984 yılları arasında 52 binden fazla aşılı tavuk kafası kırsal bölgeye dağıtıldı ve kuduz sorunu tamamen ortadan kalktı.
Kutup tilkileri akıl almaz soğuklara dayanabilirler:
Kanada, Alaska, Rusya, Grönland ve İskandinavya gibi bölgelerde yaygın olarak yaşayan kutup tilkileri, tilki evriminin hayran bırakan bir örneğidirler. Tüyleri tamamen beyazdır ve gözleri kar yansımalarını yok edecek yapıdadır. Daha da ilginç olan kalın kürklerinin yanı sıra deri altında yağ biriktirmeleridir. Bazen bu yağ vücut ağırlıklarının yarısı kadar olabilir. Bu kadar önlem boşuna değil çünkü kutup tilkileri eksi 70 derece soğukta bile herhangi bir sorun yaşamadan var olabilirler. Fakat bu şekilde evrimleşen kutup tilkileri maalesef iklim değişikliği nedeniyle sıkıntılı zamanlar geçiriyorlar.
Tilkiler hızlı, hem de çok hızlılar:
Türlerine ve yaşadıkları bölgelere değişiklik gösterse bile ortalama bir tilki saatte 50 kilometreden fazla bir hızla koşabilir. Yalnızca hızlı koşmaz, bir metreden fazla bir yüksekliğe de olduğu yerde zıplayabilir. Araştırmacıların gözlemlediği bir kutup tilkisi, Norveç’ten Kanada’ya kadar olan 4 bin kilometreden fazla mesafeyi üç ay gibi kısa bir sürede tamamladı. Yani tilkiler yalnızca hızlı değil, aynı zamanda son derece dayanıklı canlılar.
Düşündüğümüzden çok daha kurnaz olabilirler:
Masallarda tilkiler her zaman sinsi, kurnaz, zeki canlılar olarak anlatılırlar. Bunlar kurgu değil, tilkiler gerçekten de son derece zeki. Eğer bir kümese gireceklerse en uygun zamanı seçerler, yabani köpeklerden kaçmak için özel taktikleri vardır ve av konusunda son derece inatçıdırlar. Daha da ilginç olan, ölü taklidi yapabilirler. Bir kürk avcısı tarafından yakalanan kutup tilkisi ölü taklidi yaparak avcıyı kandırmaya çalışıyor. Yani daha ne yapsın?
Dünyanın neredeyse her bölgesinde bulunan ve kurnazlığıyla tanıdığımız tilkilerin duyunca hayran kalacağınız özelliklerinden bazılarını anlattık. Maalesef ne kadar kurnaz olurlarsa olsunlar bazı türlerin nesli insan avcılar tarafından tehdit altında.
